Η ιστορία του κουταλιού, του μαχαιριού και του πιρουνιού

Πως προέκυψαν για την ανθρωπότητα; Από που... κρατάει η σκούφια τους; Μέσα από ποιες παραδόσεις έγιναν δομικά στοιχεία ενός γεύματος; Ας τα πάρουμε με την σειρά...

Κουτάλια

Τα κουτάλια είναι από τα παλαιότερα σκεύη φαγητού στον πλανήτη. Αυτό βέβαια δεν προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη, αν αναλογιστεί κανείς ότι σχεδόν όσο οι άνθρωποι χρειάζονται τρόφιμα, με κάτι πρέπει να τα τρώνε. Σε αντίθεση με τα μαχαίρια και τα πιρούνια, τα πρώτα κουτάλια ήταν τα κοχύλια ή αντίστοιχου σχήματος πέτρες. Και φυσικά, χωρίς λαβές.

Δεν υπάρχει κάποια χρονολογία στην οποία μπορεί να αποδοθεί η εφεύρεση του κουταλιού. Άλλωστε ως «εφεύρεση» εννοείται πως προσδιορίζουμε το προστεθεί μια λαβή σε κάποια νεκρά οστά ζώων. Διάφορα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι κουτάλια με λαβές χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Αίγυπτο ήδη από το 1000 π.Χ. και φτιαχνόντουσαν από υλικά όπως το ελεφαντόδοντο, το ξύλο, το πυριτόλιθο και το σχιστόλιθο.

Στην αρχαία Ρώμη και την αρχαία Ελλάδα συναντάμε για πρώτη φορά κουτάλια από μπρούντζο και ασήμι αλλά μόνο για τους πλούσιους καθώς γενικά, τα κουτάλια φτιάχνονταν από ξύλο. Επίσης, τον 13ο αιώνα, στην Αγγλία τα κουτάλια χρησιμοποιήθηκαν για εργαλεία τελετών όπως το χρίσμα ενός νέου βασιλιά, κάτι που ίσχυε και στην αρχαία Αίγυπτο. Γενικότερα, τα κουτάλια ήταν ένα πολύ συνηθισμένο δώρο ανάμεσα σε πλούσιους.

Μάλιστα, στην Αγγλία συνηθιζόταν, μετά την βάφτιση ενός παιδιού, να δωρίζονται στην οικογένειά του 13 κουτάλια, τα οποία συμβόλιζαν τον Χριστό και τους 12 μαθητές του. Αυτό το έθιμο διαχύθηκε και στα πιο φτωχά στρώματα με την διαφορά ότι τα κουτάλια που δωρίζονταν εκεί ήταν ξύλινα και όχι από άλλα υλικά.

Πιρούνια

Η πιο πρόσφατη προσθήκη στην «τριάδα» είναι τα πιρούνια αν και τεχνικά υπήρχαν από τα αρχαία χρόνια. Τότε όμως αποτελούνταν από δυο αιχμές και όχι από τρεις όπως σήμερα και κυρίως για το μαγείρεμα και το σερβίρισμα των τροφίμων. 

Τα πιρούνια τα πρωτοσυναντάμε στην αρχαία Αίγυπτο αλλά και στην αρχαία Κίνα. Ωστόσο χαρακτηριστική είναι η αναφορά τους στην ιστορία του γάμου της βυζαντινής πριγκίπισσας, Θεοδώρας Άννας Δούκαινας με τον Ντομένικο Σέλβο όταν κομμάτι της προίκας της ήταν τα πιρούνια. 

Τότε, υποτίθεται πως ο Θεός εξοργίστηκε με αυτό αφού τα πιρούνια έμοιαζαν να αντικαθιστούν τα χέρια στο φαΐ και με την σειρά τους οι άνθρωποι να αμφισβητούν πως τα χέρια που τους είχε δώσει ο Θεός ήταν επαρκή και έτσι καταράστηκε το ζεύγος και λίγο μετά η γυναίκα πέθανε μυστηριωδώς.

Η «κατάρα του Θεού» ωστόσο δεν στάθηκε ικανή να εμποδίσει την διάδοση του πιρουνιού ως μέσο για να τρώνε οι άνθρωποι και έτσι, στα χρόνια της Αναγέννησης η χρήση πιρουνιών συνδέθηκε με την κουλτούρα της εποχής. Μέχρι εκείνη την περίοδο έμοιαζε αδιανόητο να τρώνε οι άνθρωποι χωρίς να χρησιμοποιούν κατά βάση τα χέρια τους. Σταδιακά, στην κουλτούρα της Αναγέννησης το να τρωεί κανείς με πιρούνι και όχι με τα χέρια του έγινε βασική συμπεριφορά ευγένειας.

Μάλιστα, μέχρι και τον 19ο αιώνα η χρήση πιρουνιών ήταν μια αστική συνήθεια, μια πολυτέλεια των πλούσιων που είχαν την οικονομική δυνατότητα να τρώνε με πιρούνια και όχι με τα χέρια. Η παγκόσμια ανάπτυξη τη βιομηχανίας τον 19ο αιώνα και η μαζική παραγωγή αγαθών που την συνόδεψε έστειλε τα πιρούνια και στα σπίτια των φτωχών. 

Μαχαίρια

Τα μαχαίρια είχαν ανέκαθεν μια διπλή εφαρμογή. Εκτός από την εφαρμογή στο φαγητό ήταν ταυτόχρονα και όπλο. Στα τραπέζια πάντως κατά την διάρκεια γευμάτων τα πρωτοσυναντάμε περίπου στην περίοδο της δυναστείας των Βουρβόνων στη Γαλλία. Μέχρι εκείνη την περίοδο χρησιμοποιήθηκαν κατά την παρασκευή ενός φαγητού για να τεμαχίζονται τα υλικά αλλά όχι κατά την διάρκεια της κατανάλωσής του.

Για την εποχή, το να βρεθούν τα μαχαίρια σε τραπέζι κατά την διάρκεια του φαγητού φάνταζε απειλητικό. Άλλωστε μιλάμε για μια εποχή που δεν ήταν ιδιαίτερα ασυνήθιστο να μεθάει κάποιος αφού ήταν η περίοδος που το κρασί και η μπύρα ήταν κάτι επίσης καινούρια ποτά και οι άνθρωποι τα κατανάλωναν φανατικά με αποτέλεσμα να μεθάνε. Έτσι, πολλοί φοβόντουσαν ότι αν κάποιος μεθύσει μπορεί να κάνει κακό στο στόμα του με το μαχαίρι και γι' αυτό δεν τα ήθελαν στα τραπέζια.

Η παρουσία των μαχαιριών στα γεύματα ωστόσο άρχισε να γίνεται αντικειμενική αναγκαιότητα όταν, κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα, τα πιρούνια ήταν εξαιρετικά δημοφιλή. Το μαχαίρι δεν μπορούσε να λείπει από το τραπέζι. Ωστόσο και πάλι οι άνθρωποι φοβόντουσαν την παρουσία του μαχαιριού στο τραπέζι. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση που πήρε ο βασιλιάς της Γαλλίας, Λουδοβίκος ΙΔ΄ να απαγορευτούν δια νόμου (!) τα πολύ κοφτερά μαχαίρια στο τραπέζι όπου επιτρεπόταν να υπάρχουν μαχαίρια λιγότερο κοφτερά σε σχέση με αυτά που χρησιμοποιήθηκαν κατά την διάρκεια του μαγειρέματος.