Τι βρίσκεται πίσω από το έθιμο των «κόκκινων αυγών»;

Οι Ορθόδοξοι πιστοί εντοπίζουν την κόκκινη βαφή στο μύθο ότι η Μαίρη Μαγδαληνή, πιστή οπαδός του Ιησού, περιπλανιόταν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κηρύσσοντας την Ανάσταση και μεταφέροντας αυγά ως ένα είδος οπτικής βοήθειας. Όταν συναντήθηκε με τον Ρωμαίο αυτοκράτορα, τον Τιβέριο, αυτός ήταν αρκετά σκεπτικός και της είπε ότι θα πίστευε ότι ο Ιησούς αναστήθηκε από τους νεκρούς αν τα αυγά στο καλάθι γίνονταν κόκκινα. Έτσι και έγινε. Μερικοί ανατολικοευρωπαίοι μύθοι δεν πιστώνουν στη Μαίρη Μαγδαληνή, αλλά στη μητέρα του Ιησού Μαρία, την πηγή της παράδοσης των βαμμένων αυγών. Σύμφωνα με αυτούς, η Παναγία ήταν παρούσα στη σταύρωση του γιου της την Μεγάλη Παρασκευή και έφερε τα αυγά μαζί της. Μια εκδοχή αναφέρει ότι το αίμα από τις πληγές του Ιησού πέφτει στα αυγά, χρωματίζοντας τα κόκκινα. Ένας άλλος θρύλος θέλει την Παναγία να κλαίει, ικετεύοντας τους στρατιώτες στο σταυρό να είναι λιγότερο σκληροί με το γιο της. Τους προσφέρει αυγά και  καθώς τα δάκρυά της πέφτουν πάνω τους, βάφονται κόκκινα.

Οι ερευνητές πάνε πέρα από αυτούς τους μύθους σχετίζοντας τα κόκκινα αβγά με το αρχαίο έθιμο των «καλενδών», που είχαν να κάνουν με θυσίες αρχικά στην Ήρα κι έπειτα και στον Ιανό των Ρωμαίων και γίνονταν κάθε πρωτομηνιά. Το βάψιμό τους ξεκίνησε μάλλον από την Αίγυπτο, όπου τα πρωτοσυναντάμε γύρω στον δέκατο αιώνα, αν και κόκκινα αβγά ξέρουμε ότι υπήρχαν και στην Κίνα από τον πέμπτο αιώνα. Από τον 17ο αιώνα, κόκκινα αβγά βρίσκονται σε χριστιανούς και μουσουλμάνους στη Μεσοποταμία αρχικά κι έπειτα στη Συρία, την Περσία και τα Βαλκάνια. Γενικά, πιστεύεται ότι διαδόθηκαν σε Ευρώπη και Ασία και συνδέθηκαν με λατρευτικούς σκοπούς, διαφορετικούς σε κάθε τόπο κι άσχετους μεταξύ τους.

Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς.  Χαράς για την Ανάσταση του Χριστού. Είναι παράλληλα όμως και χρώμα αποτρεπτικό. Κόκκινες βελέντζες και κόκκινα μαντίλια κρεμούσαν τη Μεγάλη Πέμπτη στην Καστοριά οι γυναίκες για το καλό. Κόκκινο πανί έβαφαν μαζί με τα αυγά τους στη Μεσημβρία και το κρεμούσαν στο παράθυρο για σαράντα μέρες, για να μην τους πιάνει το μάτι. Το βάψιμο των αυγών γινόταν τη Μεγάλη Πέμπτη γι αυτό και την έλεγαν Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη.   Η κατσαρόλα που θα έβαφαν τα αυγά πρέπει να ήταν καινούργια και ο αριθμός τους ορισμένος.  Τη μπογιά τη φύλαγαν σαράντα μέρες και δεν την έχυναν πιστεύοντας ότι ήταν το αίμα του Χριστού, αλλά την παράχωναν.  Τα χρώματα για τα αυγά τα έφτιαχναν από διάφορα φυτά. Από κρεμμύδια γινόταν το μελί, από άχυρο ή από φύλλα αμυγδαλιάς το κίτρινο, το ανοικτό κόκκινο από παπαρούνες. Το κόκκινο όμως χρώμα ήταν και είναι πάντα το πιο αγαπημένο. Το πρώτο αυγό που έβαφαν ήταν της Παναγίας και το έβαζαν στο εικονοστάσι και το φύλαγαν εκεί μέχρι το επόμενο Πάσχα. Το αυγό ήταν κάτι σαν φυλαχτό για το σπίτι, τα χωράφια και τα ζώα.  Με αυτό σταύρωναν τα παιδιά από το κακό το μάτι. Σε μερικά μέρη έβαζαν σε ένα κουτάκι τόσα αυγά όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας και τα πήγαιναν το βράδυ στην εκκλησία, για να διαβαστούν στα 12 Ευαγγέλια. Τα άφηναν κάτω από την Αγία Τράπεζα ως την Ανάσταση. Αυτά τα αυγά ήταν "ευαγγελισμένα" και τα τσόφλια τους τα παράχωναν στους κήπους και τις ρίζες των δέντρων για να καρπίσουν. Παρόμοια τύχη είχαν και τα αυγά που έκαναν οι κότες τη Μεγάλη Πέμπτη. Αν η κότα ήταν μαύρη, ακόμα καλύτερα. Είχαν θαυμαστές ιδιότητες και μπορούσαν να διώξουν κάθε κακό. Τα αυγά τα Μεγαλοπεφτιάτικα περνούσαν τον πονόλαιμο, φύλαγαν το αμπέλι από το χαλάζι, έδιωχναν μακριά το σκαθάρι.

Οι γυναίκες και τα κορίτσια στόλιζαν τα αυγά, τα "έγραφαν", τα "κεντούσαν". Πάνω στα άσπρα αυγά έγραφαν με λειωμένο κερί ευχές, σχεδίαζαν σκηνές από τη ζωή του Χριστού, πουλιά κ.ά. Έριχναν μετά τα αυγά στην κόκκινη μπογιά και μέχρι να λειώσει το κερί έμεναν τα γράμματα και τα σχέδια άσπρα. Τα έλεγαν "ξομπλωτά" ή "κεντημένα" αυγά και στη Μακεδονία  "πέρδικες, μια και συχνά είχαν πάνω τους πουλιά, ή ίσως και γιατί ξεχώριζαν, όπως κι οι πέρδικες, για την ομορφιά τους.  Αυτά έστελναν δώρο οι αρραβωνιασμένες στο γαμπρό και οι βαφτισιμιές στους νονούς και τις νονές τους, αλλά και σε όλα τα αγαπημένα πρόσωπα. Άλλοτε πάλι τα κορίτσια πρόσθεταν στα αυγά φτερά από χρωματιστό χαρτί, ουρά και μύτη από ζυμάρι και τα κρεμούσαν στο ταβάνι, έτοιμα να πετάξουν. Πλούσια είναι η παράδοση για τον συμβολισμό των αυγών του Πάσχα. Στα Βυζαντινά χρόνια έφτιαχναν κουλούρα που στην μέση της είχε ένα κόκκινο αυγό. Το αυγό, από το οποίο βγαίνουν τα πουλιά, συμβολίζει την ζωή, ενώ το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Το βάψιμο των αυγών, για λατρευτικούς σκοπούς απαντάται σε διάφορους τόπους του κόσμου.