Η νηστεία δια μέσου των αιώνων

Στην αρχαία Ελλάδα, ο Ηρόδοτος επεσήμανε ότι «οι Αιγύπτιοι είναι οι πιο υγιείς άνδρες, αφού κάθε μήνα, για τρεις μέρες, κάνουν καθαρισμό με εμετό και κλύσματα, πιστεύοντας ότι ένα άτομο αρρωσταίνει μέσω της τροφής». Ο Πυθαγόρας νήστευε συστηματικά για 40 ημέρες, πιστεύοντας ότι αυξάνει τη νοητική αντίληψη και τη δημιουργικότητα και το ίδιο ζητούσε να κάνουν και οι μαθητές του. Ακολουθούσε χορτοφαγική διατροφή και σύμφωνα με τους βιογράφους του ήταν ικανοποιημένος τρώγοντας μέλι, ψωμί και ωμά ή μαγειρεμένα λαχανικά, ενώ δεν έπινε κρασί. Ο Πλάτωνας, διαχώρισε την ιατρική σε "αληθινή", που χαρίζει πραγματικά υγεία και την "ψεύτικη", που προσφέρει μόνο το "φάντασμα της υγείας". Η «αληθινή» περιλάμβανε θεραπείες με νηστεία, δίαιτα, έκθεση στον αέρα και τον ήλιο. Ο Ιπποκράτης και ο Ασκληπιός ήταν ένθερμοι υποστηρικτές της μετριοπάθειας και της θεραπείας μέσω της νηστείας. Ο Πλούταρχος προέτρεπε: "Αντί να παίρνετε φάρμακα, είναι καλύτερο να νηστέψετε για μια μέρα." Στους πρωτόγονες πολιτισμούς η νηστεία ήταν συχνά απαραίτητη πριν πάνε σε πόλεμο, ή ως μέρος ενός τελετουργικού της εποχής. Χρησιμοποιήθηκε για τον καθησυχασμό μιας θυμωμένης θεότητας και από τους εγγενείς Βορειοαμερικάνους, ως μια τελετή για να αποφευχθούν καταστροφές όπως π.χ. ο λιμός. Οι πρώτες θρησκευτικές και πνευματικές ομάδες χρησιμοποίησαν τη νηστεία ως μέρος τελετών, τις περισσότερες φορές κατά την διάρκεια της εαρινής και φθινοπωρινής ισημερίας

Ίσως δεν υπάρχει περίοδος στην ανθρώπινη ιστορία, που η νηστεία δεν χρησιμοποιήθηκε ως κάποιου είδους θεραπείας. Σχεδόν όλες οι γραπτές πηγές των λαών, ανεξαρτήτως θρησκείας, επικράτειας κατοικίας, φυλής, την μνημονεύουν. Οι πρώιμες θεραπευτικές τέχνες αναγνώρισαν την αναζωογονητική δύναμη νηστείας. Η συμβολή της στην υγεία συνέχισε να θεωρείται σημαντική ακόμη και στο Μεσαίωνα, την περίοδο του σκοταδισμού και της άγνοιας. Και, φυσικά, καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα στην περίοδο της Αναγέννησης. Ένα καλό παράδειγμα είναι η ιστορία του Luigi di Cornaro, του Βενετού αριστοκράτη που, όπως οι περισσότεροι στον κύκλο του, απολάμβανε τη διασκέδαση και την υπερβολική κατανάλωση φαγητού και ποτού. Μόλις στα 40 του χρόνια, σοβαρές ασθένειες τον περιόρισαν στο κρεβάτι και ούτε οι καλύτεροι γιατροί στην Ιταλία με διάφορα φάρμακα κατάφεραν να τον βοηθήσουν. Αντίθετα με τις ιατρικές πεποιθήσεις της εποχής, βρέθηκε ένας γιατρός που του πρότεινε να νηστέψει αυστηρά για ένα διάστημα. Ακολούθησε τη συμβουλή του και, σαν από θαύμα, ο Cornaro θεραπεύτηκε και έζησε ως τα βαθειά γεράματα. Συνέγραψε διάφορες πραγματείες, με πιο γνωστή αυτή «περί ενός νηφάλιου και εγκρατούς βίου», όπου εξηγούσε τα οφέλη της περιοδικής αποχής από την τροφή.

Θα πρέπει να αναφέρουμε τον γιατρό Friedrich Hoffmann (1660-1742), ο οποίος χρησιμοποίησε ευρέως τη νηστιοθεραπεία, υποστηρίζοντας ότι ενδείκνυται για τη θεραπεία της αρθριτικής, ρευματικής και καταρροϊκής συμπτωματολογίας καθώς και της αποπληξίας, του σκορβούτου, των δερματικών παθήσεων, των κακοήθων ελκών, των καρδιοπαθειών και του καταρράκτη. Ο ιδρυτής της ορθολογικής υγιεινής Friedrich Hufeland (1762-1836), ο οποίος έγραψε το βιβλίο "Η μακροβιοτική και η τέχνη της παράτασης της ανθρώπινης ζωής" κήρυττε την ίδια ιδέα. Πρότεινε ότι οι ασθενείς δεν πρέπει να τρώνε "επειδή η ίδια η φύση δείχνει στον άρρωστο άνθρωπο μέσω της αηδίας που νοιώθει για το φαγητό, ότι δεν μπορεί να το χωνέψει". Τον περασμένο αιώνα, εκατοντάδες επιστήμονες σε διάφορες χώρες μελέτησαν τη φυσιολογική επίδραση της νηστείας, πειραματιζόμενοι κυρίως σε ζώα, διευρύνοντας τις γνώσεις μας σχετικά με τις βιολογικές πτυχές της περιοδικής νηστείας. Στην Αμερική το 1877, ο Δρ Edward Dewey ήταν ο πρώτος που άρχισε να εφαρμόζει τη μακροπρόθεσμη νηστεία για θεραπευτικούς λόγους. Ισχυρίστηκε ότι για όλες τις ασθένειες που συνεπάγονται απώλεια της όρεξης και άσπρη από τα μικρόβια γλώσσα, ο ασθενής δεν θα πρέπει να τρώει μέχρι να ξαναβρεί την όρεξή του και να καθαρίσει η γλώσσα του, σημάδια ότι θα μπορεί να χωνέψει ξανά το φαγητό.

Η νηστεία έχει διαδραματίσει βασικό ρόλο σε όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου (εκτός από τον Ζωροαστρισμό που την απαγορεύει), και συνδέεται με την μετάνοια και άλλες μορφές αυτοελέγχου. Ο Ιουδαϊσμός περιλαμβάνει αρκετές μέρες νηστείας κάθε χρόνο, ενώ στο Ισλάμ, οι μουσουλμάνοι νηστεύουν κατά τον ιερό μήνα του Ραμαζανιού. Οι Ρωμαιοκαθολικοί και η Ανατολική Ορθοδοξία τηρούν μια 40ήμερη νηστεία κατά τη Σαρακοστή, την περίοδο που ο Χριστός περιπλανιόταν χωρίς τροφή στην έρημο για 40 ημέρες. Ειδικά οι γυναίκες φαίνεται ότι είχαν μια τάση για θρησκευτική νηστεία, γνωστή ως "ανορεξία mirabilis" (θαυματουργή έλλειψη όρεξης) καθώς, το ότι επιβίωναν για μεγάλες περιόδους χωρίς τροφή, θεωρείτο ως σημάδι αγιότητας και αγνότητας. Κατά τη διάρκεια της βικτοριανής εποχής, οι πιστοί έφθασαν θα προσκυνούν αυτά τα κορίτσια και να αφήνουν προσφορές στο σπίτι τους, κάτι που για μια φτωχή οικογένεια, ήταν μια μεγάλη οικονομική βοήθεια.

Η αποχή από το φαγητό έχει από παλιά χρησιμοποιηθεί επίσης και ως χειρονομία πολιτικής διαμαρτυρίας, με κλασικά παραδείγματα τις Σουφραζέτες και τον Μαχάτμα Γκάντι, ο οποίος νήστεψε 17 φορές κατά τη διάρκεια του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ινδίας, με μεγαλύτερη διάρκεια αποχής τις 21 ημέρες. Η πρακτική της νηστείας έχει επίσης και τη σκοτεινή πλευρά της. Διάφοροι απατεώνες την έχουν εκμεταλλευτεί όπως π.χ. η Linda Burfield Hazzard, από τη Μινεσότα, που πιστεύεται ότι προκάλεσε το θάνατο πάνω από 40 ασθενών βάζοντάς τους σε αυστηρή νηστεία , πριν καταδικαστεί για ανθρωποκτονία το 1912. Τελικά πέθανε κάνοντας η ίδια αποχή από το φαγητό το 1938. Η θεραπευτική νηστεία, η οποία χρησιμοποιείται για να θεραπεύσει ή να αποτρέψει προβλήματα υγείας με ιατρική επίβλεψη, έγινε δημοφιλής τον 19ο αιώνα ως μέρος του Κινήματος Φυσικής Υγιεινής «Natural Hygiene Movement» στις ΗΠΑ. Ο Δρ Herbert Shelton ήταν ένας από τους διάσημους πρωτοπόρους, ανοίγοντας την ομώνυμη σχολή υγείας στο Σαν Αντόνιο του Τέξας το 1928. Ισχυρίστηκε ότι βοήθησε 40.000 ασθενείς να αποκαταστήσουν την υγεία τους αφού ακολούθησαν ένα πρόγραμμα νηστείας όπου επιτρεπόταν να πίνουν μόνο νερό.

Στις μέρες μας, το ενδιαφέρον για τη νηστεία έχει αναβιώσει σε διάφορες χώρες του κόσμου, με εκατομμύρια ανθρώπους να ακολουθούν διάφορα είδη διακοπτόμενης νηστείας, όπως είναι η δίαιτα 5:2, ή άλλες στις οποίες μόνο ορισμένα τρόφιμα ή χυμοί καταναλώνονται για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα.

Φωτεινή Πουρνάρα