Κρόκος Κοζάνης ή σαφράν, το κόκκινο χρυσάφι της ελληνικής γης

Ο κρόκος, ζαφορά ή σαφράν προέρχεται από τους στήμονες του λουλουδιού Crocus Sativus. Πολύτιμο άρτυμα των αρχαίων πολιτισμών, εκτιμήθηκε ιδιαιτέρως για το άρωμα, το χρώμα, τις φαρμακευτικές αλλά και τις αφροδιασιακές του ιδιότητες. Η λέξη σαφράν και ζαφορά προέρχονται από την αραβική λέξη ζαφαράν που σημαίνει κίτρινο.

Το φυτό ταξίδεψε χιλιάδες χρόνια από την Ανατολή και την Αίγυπτο ως τις Κυκλάδες και την Κρήτη.  Ήταν είδος πολυτελείας στην Περσία και είδος συναλλαγής στις χώρες της Ασίας.  Αποτελούσε απαραίτητο συστατικό στα ιατρικά σκευάσματα του Ιπποκράτη, του Διοσκουρίδη και του Γαληνού, οι οποίοι το συνιστούσαν ως παυσίπονο, αντιπυρετικό, υπνωτικό, εμμηναγωγό και αφροδισιακό. Τοιχογραφίες με άνθη κρόκου και κρίνα και η τοιχογραφία με τον «κροκοσυλλέκτη πίθηκο» στα μινωικά ανάκτορα μας πληροφορούν για την ύπαρξη του φυτού στην ελληνική επικράτεια. Στην Κοζάνη, τον κατεξοχήν τόπο καλλιέργειάς του σήμερα, τον έφεραν οι Κοζανίτες έμποροι από την Αυστρία τον 17ο αιώνα και η ποιότητά του θεωρείται η καλύτερη στον κόσμο.

Ο Κρόκος σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ήταν φίλος του θεού Ερμή. Kάποια στιγμή που οι δύο φίλοι έπαιζαν, ο Ερμής τραυμάτισε τον Κρόκο στο κεφάλι. Στο σημείο του περιστατικού φύτρωσε ένα λουλούδι και τρεις σταγόνες από το αίμα του Κρόκου έπεσαν στο κέντρο του λουλουδιού και μεταμορφώθηκαν στα στίγματα του άνθους του φυτού που από τότε πήρε το όνομά του. Ο Όμηρος παραβάλει το χρώμα του ήλιου που ανατέλλει με το χρώμα του κρόκου. Μικρά τενεκεδένια τεμάχια με σαφράν βρέθηκαν σε Αιγυπτιακές μούμιες. Η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε τον κρόκο στα καλλυντικά της και οι Ρωμαίοι, σε επίσημα γεύματα, προσέφεραν κρασί αρωματισμένο με κρόκο. Υπήρξε και το ιερό φυτό του βασιλιά Μίνωα. Λέγεται πως και ο Δίας με την Ήρα ξάπλωναν σε στρώμα με άνθη κρόκου και ότι η Κλεοπάτρα συνήθιζε να τον χρησιμοποιεί στα καλλυντικά της.

Τα βαθυκόκκινα λεπτά νήματά του κρόκου παίρνουν αυτή τη μορφή όταν αποξηραίνονται τα στίγματα του λουλουδιού και είναι χαρακτηριστικό ότι χρειάζονται περίπου 150.000 άνθη για ένα κιλό αποξηραμένων στιγμάτων. Περιέχει βιταμίνες, σίδηρο, κάλιο, μαγνήσιο, καροτενοειδή και λυκοπένιο. Η κάπως πικρή και πικάντικη γεύση του οφείλεται στην ουσία πικροκροκίνη, το χαρακτηριστικό χρώμα το οφείλει στο υδατο- διαλυτό καροτενοειδές α-κροκίνη, ενώ για το ιδιαίτερό του άρωμα είναι υπεύθυνη η σαφρανάλη.

Χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως ελιξίριο μακροζωίας χάρη στις θεραπευτικές του ιδιότητες: ανακουφίζει από τον στομαχόπονο, καταπραΰνει τους πόνους των νεφρών, διεγείρει την όρεξη και διευκολύνει την πέψη, ενώ περιορίζει τις γαστραλγίες, τους σπασμούς, τον κοκίτη και τους νευρικούς κωλικούς και βελτιώνει το δέρμα από την ακμή με εξωτερική χρήση του. Έχει αντικαταθλιπτικές, αντιγηραντικές και αντικαρκινικές ιδιότητες, ενισχύει την εγκεφαλική λειτουργία και τη μνήμη, μειώνει τη χοληστερίνη και εμφανίζει αντιθρομβωτική δράση. Επίσης, μειώνει την αρτηριακή πίεση,  έχει ευεργετική δράση σε άτομα που πάσχουν από άνοια ή Αλτσχάιμερ, βοηθά σε κρίσεις άσθματος, στο προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο, τη ναυτία και έχει αφροδισιακές ιδιότητες.