Λεκτίνες, οι αμφιλεγόμενες πρωτεΐνες

Το σύμπαν της δίαιτας μπορεί να μεταβληθεί συχνά σε ένα αρκετά συγκεχυμένο μέρος. Τον ένα μήνα μας λένε να κόψουμε τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τους υδατάνθρακες σε μια προσπάθεια για «καθαρή» διατροφή, και τον επόμενο διαγράφουμε την στερεά τροφή εντελώς από το διαιτολόγιό μας υπέρ των υγρών και των detox χυμών. Και εκεί που νομίζαμε ότι ο δρόμος προς μια πιο λεπτή περιφέρεια δεν μπορούσε να γίνει πιο περίπλοκος, εμφανίστηκε ένας νέος εχθρός απώλειας βάρους. Ονομάζεται λεκτίνες και, σύμφωνα με έναν καρδιολόγο και μετέπειτα guru ευεξίας, θα μπορούσαν να είναι ο λόγος για τον οποίο αγωνιζόμαστε να χάσουμε τα επίμονα παραπανήσια κιλά του χειμώνα και όχι μόνο. Ο Δρ. Steven Gundry και το βιβλίο του The Paradox Plant, ήταν οι πρώτοι που έκαναν τις λεκτίνες γνωστές στο ευρύ κοινό με αρνητικό τρόπο. Στη συνέχεια, δαιμονοποιήθηκαν από bloggers, instagrammers και υποστηρικτές της δίαιτας χωρίς λεκτίνη και μέχρι σήμερα, αντιπροσωπεύουν το πιο πρόσφατο αντικείμενο διαμάχης διαιτολόγων, γιατρών και κοινού πάνω στο ποια τρόφιμα είναι πραγματικά υγιεινά.

Τι είναι όμως οι λεκτίνες; Όπως όλες οι πρωτεΐνες, οι λεκτίνες έχουν συγκεκριμένες επιδράσεις στον οργανισμό των φυτών και των ζώων. Γνωστές ως συγκεκριμένες πρωτεΐνες που δεσμεύουν υδατάνθρακες, πιστεύεται ότι βοηθούν στην επαφή των κυττάρων μεταξύ τους και στην επικοινωνία συνδέοντας τις υδατανθρακικές δομές στις κυτταρικές επιφάνειες. Αυτές οι δεσμεύσεις επιτρέπουν στα κύτταρα να "μιλούν" μεταξύ τους και μπορούν να συνδεθούν και να αποσυνδεθούν ανάλογα με τις ανάγκες. Αυτός ο τύπος σύνδεσης εμφανίζεται σε όλο το σώμα, συμπεριλαμβανομένου του εντέρου, το οποίο αποτελεί το επίκεντρο μιας μεγάλης κλίμακας συζητήσεων σχετικά με πιθανά προβλήματα από την κατανάλωση λεκτίνης. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να τις αφομοιώσουν κι έτσι μετακινούνται μέσω του εντέρου αμετάβλητες, με τον ίδιο περίπου τρόπο που ορισμένες μορφές ίνας αποφεύγουν την πέψη, αλλά έχουν και άλλες χρήσεις στο σώμα.

Τα φυτά φαίνεται να χρησιμοποιούν τις λεκτίνες ως μορφή άμυνας έναντι των φυσικών αρπακτικών. Ορισμένες λεκτίνες παράγονται ως απόκριση σε συγκεκριμένους στρεσογόνους παράγοντες, όπως π.χ. οι παθογόνες επιθέσεις. Αυτός μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένες λεκτίνες, όπως η φυτοαιμαγλουτινίνη που βρίσκεται στα ωμά φασόλια, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή αναταραχή στο πεπτικό σύστημα όταν καταναλώνονται χωρίς να μαγειρευτούν. Ο Gundry αναφέρει ότι οι λεκτίνες δεσμεύουν τα σάκχαρα στα τοιχώματα των εντέρων γυρίζοντας ένα διακόπτη που δημιουργεί ένα διάστημα μεταξύ των εντερικών κυττάρων, κάτι που επιτρέπει στα βακτήρια και τους λιποπολυσακχαρίτες (LPS) να διασχίσουν το τοίχωμα του εντέρου. Όταν αυτά διαρρηγνύουν το τοίχωμα του εντέρου, μπορούν να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος και ενδεχομένως να προκαλέσουν κακές αντιδράσεις σε όλο τον οργανισμό, υποστηρίζει ο Gundry.

Η επιστημονική κοινότητα από την πλευρά της αναφέρει ότι πρόκειται για μια σειρά πρωτεϊνών δέσμευσης υδατανθράκων που υπάρχουν σχεδόν σε κάθε ζωντανό οργανισμό. Ο κάθε τύπος λεκτίνης έχει διαφορετικές λειτουργίες στο σώμα οι οποίες είναι παρόμοιες με εκείνες των ενζύμων, αν και οι λεκτίνες έχουν μια μοναδική δομή. Στο φυτικό βασίλειο, οι πιο συνηθισμένοι τύποι λεκτινών είναι:

• οι λεκτίνες στα φασόλια και τις φακές
• οι Cucurbitaceae στον χυμό των αγγουριών, πεπονιών και της κολοκύθας
• οι προλαμίνες στους κόκκους των δημητριακών
• η αγλουτινίνη και η αιμογλουτινίνη, κυρίως σε φασόλια και σπόρους

Οι συγκεντρώσεις λεκτίνης ποικίλλουν μεταξύ των φυτικών και ζωικών τροφών, αλλά οι υψηλότερες ποσότητες απαντώνται στα κόκκινα φασόλια, τη σόγια, το σιτάρι, τα φυστίκια, τις πατάτες, τις ντομάτες, το καλαμπόκι και τις κολοκύθες. Είναι επίσης παρούσες σε ζωικές τροφές σε ποικίλες ποσότητες, με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις να εμφανίζονται στα γαλακτοκομικά προϊόντα. Ορισμένες λεκτίνες μπορούν να κάνουν τα φυτικά τρόφιμα πιο δυσκολοχώνευτα όπως π.χ. αυτή που περιέχεται στα ωμά φασόλια. Άλλοι τύποι, όπως αυτές που βρίσκονται στις ντομάτες, πιστεύεται ότι προκαλούν φλεγμονή και κάνουν την αρθρίτιδα πιο οδυνηρή. Πρόσφατα έχουν κατηγορηθεί ότι μπορούν να κάνουν τα κύτταρα μας να κολλήσουν μαζί, οδηγώντας σε φλεγμονή, αύξηση βάρους, δυσάρεστα πεπτικά συμπτώματα και εντερική διαπερατότητα. Αλλά αυτοί οι ισχυρισμοί δεν έχουν τεκμηριωθεί ποτέ σε δημοσιευμένες μελέτες.

Θα μπορούσατε να βγάλετε τις λεκτίνες από τη διατροφή σας μειώνοντας τα δυσάρεστα πεπτικά συμπτώματα; Πιθανά ναι, αλλά ο αποκλεισμός τροφίμων που περιέχουν λεκτίνη θα μπορούσε επίσης να σημαίνει ότι θα στερήσουμε από τον οργανισμό μας από κάποια βασικά θρεπτικά συστατικά που περιέχονται σε αυτά που είναι κρίσιμα για την υγεία. Αντί να έχουμε μια γενικευμένη προσέγγιση και να προσπαθήσουμε να την εφαρμόσουμε σε όλους τους ανθρώπους – όπως είναι η αποφυγή κάθε τροφής με λεκτίνες - μια διατροφή που είναι δομημένη, επιβλέπεται από έναν διαιτολόγο και βασίζεται σε επιστημονικά στοιχεία μπορεί να προσαρμοστεί στις τυχόν προσωπικές ευαισθησίες ενός ατόμου. Αυτός ο τύπος συστηματικής προσέγγισης αποδίδει συνήθως καλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από ό,τι απλώς να αποφεύγουμε ένα συγκεκριμένο είδος τροφής ή ένα συστατικό ελπίζοντας να αισθανθούμε καλύτερα.

Φωτεινή Πουρνάρα